Um femínisma, fórnarlömb og hlutgervingu

Ég setti inn dálítið innlegg á Fésbókina hjá henni Stínu vinkonu minni um daginn, en hún hafði deilt erindi sem Halla Gunnarsdóttir hafði flutt þar sem hún lagðist gegn frumvarpi um staðgöngumæðrun. Ég lýsti þar skoðun minni; að hennar afstaða væri sprottin af vafasamri hugmyndafræði og fórnarlambsfemínisma. Það var býsna stutt innlegg, eins og svona innlegg eru gjarnan, og að sjálfsögðu allt of stutt til að geta talist málefnalegt. Ég hef í gegnum tíðina veigrað mér við að tjá mig opinberlega um svokallaðan fórnarlambsfemínisma, sem er hluti af harðasta femínismanum í dag og sumir telja ganga út í öfgar. Hann felur í sér að skilgreina t.d. fólk í klámiðnaði og staðgöngumæður sem einhvers konar fórnarlömb sem ekki kunni fótum sínum forráð og þurfi þ.a.l. að hafa vit fyrir. Ástæðan fyrir að ég hef veigrað mér við að skrifa um þetta er að hluta til að miðaldra karlmenn eru gjarnan tortryggðir í þessari umræðu – sjálfir tákngervingar feðraveldisins, og að hluta til af því að femínisminn hefur staðið fyrir einni mestu mannréttindabyltingu sem átt hefur sér stað undanfarna áratugi og mig langar ekkert sérstaklega að leggja stein í götu hans, þrátt fyrir að hluti þeirrar hreyfingar hafi haldið í vegferð sem mér finnst æði vafasöm. En stöku sinnum hef ég pirrað mig yfir sumu sem ég hef lesið úr þessari átt og það er góð leið til að losna við pirring að tjá sig um málin. Þar fyrir utan veit ég að þær Stína og Halla eru báðar hugsjónamanneskjur og ég ætla þeim engan slæman ásetning þótt ég sé þeim hjartanlega ósammála um þetta mál. Mér finnst því verjandi nokkrum orðum til að útskýra mína afstöðu skilmerkilegar en ég gerði í áðurnefndu innleggi.


Um fórnarlambsfemínisma
Ég skrifa þetta í Dindigul í Tamil Nadu á Suður-Indlandi að loknu námskeiði sem ég hélt ásamt tveimur indverskum félögum mínum þar sem fulltrúar níu samtaka, sem vinna að ýmsum góðum málum í héraðinu, tóku þátt. Hluti af námskeiðinu fjallar um forsendur hjálparstarfs og felur í sér gagnrýni á ákveðna tegund hjálparstarfs sem iðkuð hefur verið í heiminum um langa hríð. Þá erum við ekki að tala um neyðaraðstoð af ýmsu tagi, eins og eftir jarðskjálfta, flóð eða aðrar náttúruhamfarir – við erum að tala um verkefni til lengri tíma þar sem vestrænar stofnanir koma inn og setja upp stofnanir og samtök til þess að vinna að ýmsum ágætum málum, algjörlega á eigin forsendum, en heimamenn standa á hliðarlínunni, óvirkir – fá kannski starf og einhverjar sporslur en algjörlega í aukahlutverki sem þiggjendur. Slíkt starf veldur ýmsum félagslegum aukaverkunum, heimafólk verðu háð aðstoðinni og verður óvirkt og slíkt starf gerir lítið fyrir sjálfsmat og -virðingu heimafólks. Hjálparstarf á þessum nótum er sem betur fer á undanhaldi, þótt við stillum þessu svona upp í ýktri mynd til skilnings. Á móti stillum við því upp sem kalla mætti húmanískt hjálparstarf, þar sem allt starf sem er unnið er á forsendum heimafólks og reynt er að stuðla að því að gera alla að þátttakendum. Þátttakendur upplifa stolt og aukna sjálfsvirðingu vegna eigin starfs, en slík fyrirbæri, þótt ómælanleg séu, eru mikil félagsleg verðmæti í öllum samfélögum.
Hvað kemur þetta áðurnefndu innleggi við? Í einhverjum skilningi er, í þessu „gallaða“ hjálparstarfi, litið á fólk á vettvangi hjálparstarfsins sem einhvers konar fórnarlömb og þeim ekki treyst fyrir verkefninu og að byggja upp eigið samfélag og eigið líf. Í þessu kristallast sú grundvallarafstaða mín; að með því að líta á fólk sem fórnarlömb, sem taka megi ráðin af og sjálfsákvörðunarrétt, sé verið að halda því niðri og hlutgera það.

Hlutgerving
Hugtakið hlutgerving kemur gjarnan fyrir í umræðu, bæði um staðgöngumæðrun og klám. Í rökum gegn áðurnefndu frumvarpi hefur m.a. verið nefnt að þetta fyrirbæri, staðgöngumæðrun, hvetji til hlutgervingar. Ég hefði haldið að hún Stína vinkona mín myndi nú staldrað við svona framsetningu. Við Stína vorum nefnilega í mörg á saman í félagsskap þar sem var talsvert fjallað um hlutgervingu og hún stúderuð. Rekja má rætur hugtaksins til þýska heimspekingsins Immanuels Kant sem sagði að ekki mætti líta á fólk sem tæki til að ná fram eigin markmiðum, heldur væri fólk markmið í sjálfu sér. Í þessum félagsskap okkar Stínu var rætt ýtarlega um hlutgervingu sem undanfara ofbeldis – til þess að geta beitt aðra manneskju ofbeldi verðum við að sjá hana sem hlut, sem eitthvað eitt og einangrað fyrirbæri, sem líkama eða kynveru, sem hlutverk eða fulltrúa stöðu, stéttar eða ættbálks. Þegar við höfum smækkað manneskjuna þannig í hlut eða hlutverk getum við notað hana og beitt ofbeldi. Fyrst og fremst er hlutgerving afstaða – ekki bundin við einhvern ákveðinn hóp eða stétt. Allir hlutgera einhvern tímann og þeir sem gera mikið af því hlutgera yfirleitt alla – starfsmaðurinn á afgreiðslukassanum verður framlenging á kassanum, karlinn verður holdgervingur feðraveldisins og konan verður kynlífsleikfang. Fólk sem hlutgerir ekki að öllu jöfnu gerir það kannski þegar það er stressað, er að flýta sér eða er upptekið af sjálfu sér – það tengist ekki einhverju ákveðnu starfi eða hlutverki.
Það er að sjálfsögðu ekkert athugavert við að fólk líti á hvert annað sem konur, karla, afgreiðslufólk eða kynverur – það er verður ekki hlutgerving fyrr en fólk einskorðar sig við það og sér ekkert annað, sér ekki hvert annað sem fjölbreyttar verur í mörgum lögum og, það sem mestu máli skiftir; verur með sinn eigin ásetning og frelsi. Þegar litið er á fólk eingöngu sem fórnarlömb og því meinað að taka ákvarðanir um eigið líf er verið að hlutgera það. Þess vegna sagði sagði ég í áðurnefndu innleggi að fórnarlambsfemínisminn geri lítið úr konum í tengslum við staðgöngumæðrun og feli ekki í sér mikla trú á fólk. Almennt hefur mér svo virst sem margir femínistar séu uppteknari við hugmyndafræði og sínar skoðanir og jaðartilfelli sem falla að þeim, heldur en tölfræði, rannsóknir eða að setja sig í spor þeirra kvenna sem þeir skilgreina sem fórnarlömb. Til þingnefndarinnar sem fjallaði um staðgöngumæðrun bárust fleiri umsagnir sem mæltu gegn frumvarpingu en mæltu með því. Munurinn var hins vegar sá að í þeim umsögnum sem mæltu með frumvarpinu var vísað til rannsókna úr sambærilegum samfélögum en í þeim sem mæltu á móti var gjarnan huglægt mat – m.a. þessi; að staðgöngumæðrun feli í sér tilhneigingu til hlutgervingar. Þá hafa andstæðingar gjarnan minnst á Indland í þessu samhengi – sem er frekar ódýrt áróðursbragð þar sem þetta eru ósambærileg samfélög hvað þetta varðar og í anda þess að draga fram verstu jaðartilfelli máli sínu til framdráttar.

Almennt um femínisma – laumufarþeginn
Mér verður stundum hugsað til fyrri daga femínismans, t.d. þess femínisma sem birtist í tímaritinu Veru fyrir all nokkrum árum. Ég man t.d. eftir grein þar sem fjallað var um ferð þriggja ungra manna á strippbúllu og kom þar fram heiðarleg sýn sem sýndi tvær hliðar, táknræna niðurlægingu kvenna en jafnframt hvernig þessar sömu konur plokkuðu af mönnunum peninga eins og væru þeir kjúklingar. Þetta var sanngjörn og heiðarleg umfjöllun, femínismi með báðar fætur á jörðinni og mér fannst ég eiga samleið með honum. Ég hef velt fyrir mér hvað hefur gerst síðan og mín niðurstaða er sú að stór hluti vandans sé að ákveðinn laumufarþegi hafi gert sig æ fyrirferðarmeiri um borð. Þennan laumufarþega mætti nefna siðferðilega forræðishyggju. Mér finnst ekkert athugavert við að fólk berjist fyrir „bættu“ siðferði – fólk á bara að koma fram og segja það og þá get ég tekið afstöðu til þess. En að fela hann bak við femínisma, lýsa yfir vilja til að loka strippbúllum af umhyggju við konur en sýna í raun engan áhuga á þeim konum sem þar starfa eða þeirra sjónarmiðum er vægast sagt grunsamlegt, í skásta falli hræsni. Ég man reyndar eftir einu skipti þar sem einn helsti talsmaður femínista, Sóley Tómasdóttir, talaði opinberlega um siðferði í þessu samhengi – í Silfri Egils að mig minnir. Það var allavega heiðarlegt en þá er málið hætt að snúast um femínisma.

Lokaorð
Ég vil kalla mig femínista – þótt skoðanir mínar séu ekki samkvæmt hugmyndafræði þeirra sem lengst vilja ganga. Ég á ekki samleið með öllum femínistum. Vel fram yfir þrítugt hafði ég engar efasemdir – mér fannst ég vera í liði með öllum sem tjáðu sig um kvenfrelsi og jafnrétti. Ég man þegar fyrst steytti á skeri í því sambandi. Ég var að gefa út blað um innflytjendamál ásamt hópi Íslendinga og innflytjenda. Við ræddum einu sinni við nokkrar konur í pólitík um að jafnréttislög yrðu víkkuð út þannig að þau næðu líka til réttinda innflytjenda, sem hafa að ýmsu leyti staðið höllum fæti í íslensku samfélagi. Viðbrögðin komu mér vægast sagt á óvart. Meirihluti þessara kvenna vildi ekki taka þetta í mál – fannst að mögulega gæti þetta rýrt eitthvað stöðu kvenna. Mögulega var það rétt hjá þeim – en þá gerði ég mér grein fyrir að þeirra barátta var ekki hluti af jafnréttis- og mannréttindabaráttu allra – hún var bara fyrir konur, bara fyrir þær sjálfar – og einhverjar konur voru tilbúnar að standa gegn því að aðrir sem hallaði á fengju notið sömu réttinda.

Það er sjálfsagt lengi hægt að bæta við þessi stóru þemu sem varða baráttuna fyrir betra samfélagi en ég ætla að segja þetta gott að sinni. Ég óska Stínu og Höllu góðs gengis við flest baráttumál þeirra og efast ekki um að þær munu ekkert slá af frekar en þær hafa gert hingað til og á von á að oftar en ekki verði ég í þeirra liði.


Um nýja stjórnarskrá

Það er ákveðin þverstæða falin í því að alþingi skuli eiga síðasta orðið í að staðfesta nýja stjórnarskrá, og það tvívegis, þótt sú stofnun og stjórnmálaflokkarnir séu í raun vanhæfir til að eiga lokaorð um plagg sem fjallar um þessar stofnanir og setur völdum þeirra og áhrifum skorður. Kerfiskarlar og –kerlingar tala niður þjóðaratkvæði áður en alþingi á síðasta orðið – samkvæmt gömlu stjórnarskránni skal það vera þannig. Það er hins vegar enginn vafi á að þessi stjórnarskrárdrög, sem endurspegla þá lýðræðiskröfu sem spratt upp úr hruninu, munu hafa meira vægi í meðförum þingsins með blessun þjóðarinnar að baki, en með það útvatnaða umboð sem stjórnlagaráð hefur. Það er því gríðarlega mikilvægt að fylgja þeirri kröfu vel eftir. Mér sýnist við Íslendingar ekki hafa lært mikið á hruninu, lausn okkar við afleiðingum græðginnar er meiri græðgi. Stjórnarskrá með róttækum lýðræðisbreytingum er þó skref í rétta átt.


Um lokun landamæra

Ég var að lesa grein eftir Hjörleif Guttormsson þar sem hann vekur máls á þeirri óþurft sem Schengen-samningurinn er - í skjóli hans geta glæpahópar leikið lausum hala og flutt sig á milli landa. Eigum við ekki bara að taka þetta alla leið? Ég sá um daginn tölfræði um ofbeldisglæpi á Íslandi. Samkvæmt þeim eru flestir ofbeldisglæpir, miðað við mannfjölda, framdir í Reykjanesbæ, þar á eftir kemur Akureyri. Setjum upp varðstöðvar við Kjalarnes og fyrir utan Hafnarfjörð til að við getum stemmt stigu við að ofbeldismenn geti flutt sig á milli staða - þeir geta barið á fólki sínu heimahéraði!

Af skuldum óreiðumanna

Nú stíga menn fram, hver á fætur öðrum og básúna í anda Bjarts í Sumarhúsum: Við borgum ekki skuldir óreiðumanna – segjum nei við Icesave. Bjartur sjálfur orðaði þetta svona: „Meðan ég sækist ekki eftir annarra manna gróða kæri ég mig ekki um að bera annarra manna skuld.“

Vissulega geta margir ef ekki flestir tekið undir þessi orð en vandinn er bara sá að ef við lítum of einfeldningslega á þau, í anda Bjarts, að þá gætu örlög okkar orðið þau sömu. Auðvitað erum við alltaf að borga skuldir óreiðumanna; við tryggjum, með lögum um greiðslur í Tryggingasjóð launa, laun starfsmanna fyrirtækja sem fara á hausinn, með almannafé greiðum við skaðabætur sem ógæfumenn eru ekki borgunarmenn fyrir og meðlagsskuldir þeirra sem ekki standa skil á meðlagi. Við gerum það ekki vegna þessa óreiðu- og ógæfufólks, við gerum það vegna fórnarlambanna, vegna fólksins sem missti vinnuna og myndi annars að auki missa laun fyrir unna vinnu, vegna þolenda ýmis konar ofbeldis og glæpa og vegna barna einstæðra foreldra. Við borgum skuldir óreiðumanna til þess að minnka þjáningu grandalausra fórnarlamba – vegna þess að við viljum telja okkur siðlegt samfélag.

Stærra samfélag

Þegar við tölum í dag um samfélagið sem við lifum í getum við ekki einskorðað það við Ísland. Við erum líka þátttakendur í stærra samfélagi þar sem við höfum ýmsar skuldbindingar, bæði lagalegar og siðferðilegar. Lagalegar í gegnum ýmsa alþjóðasamninga og siðferðilegar skuldbindingar sem eru þær sömu gagnvart öllu fólki sem við eigum samskipti við og skiptir þjóðerni engu í því sambandi. Á meðal þeirra sem hæst kalla nú um að við eigum ekki að borga skuldir óreiðumanna er fólk sem fékk sitt sparifé að fullu bætt. Það var í lagi að þeir fengu borgað sitt að fullu, það eru bara útlendingar sem voru viðskiptavinir íslensku bankanna sem mega éta það sem úti frýs. Ef íslenskar innistæður Landsbankans hefðu ekki verið að fullu tryggðar væri Icesave ekki vandamál – þá hefði andvirði þrotabús Landsbankans dugað og vel það. En það var ákveðið að mismuna eftir þjóðerni (það er býsna aumt að hanga á því að mismununin hafi verið eftir útibúum en ekki þjóðerni) og þess vegna er Icesave vandamál í dag. Við slíka mismunun hefur kallið: „Við borgum ekki skuldir óreiðumanna!“ holan hljóm og inngrip íslenskra stjórnvalda með neyðarlögunum gerði þetta að okkar máli.

Dómsstólaleiðin

Nei-sinnar hafa verið duglegir að benda á að það sé sjálfsagt mál að leita til dómstóla um úrlausn Icesave-málsins. Ég hef alltaf, svona almennt séð, litið á dómstóla sem þrautarlendingu ef allt annað bregst. Ef ég hef reynt viðræður og samninga, ef ég hef reynt að setja mig í annarra spor og ná sanngjarnri niðurstöðu í samningum – ef allt um þrýtur, þá leita ég til dómstóla. Það er þá um leið ákveðinn vanmáttaryfirlýsing – ég var ekki fær um að leysa málið öðruvísi. Vegna þess að við höfnuðum fyrri Icesave-samningunum náðum við mun hagstæðari samningum og getum vel við unað. Við, ásamt gervöllum hinum vestræna heima, gerðum stórt á okkur í fjármálum og við Íslendingar eigum að taka ábyrgð á okkar hlut en ekki að reyna að sleppa sem billegast frá því.

Förum varlega í að gera orð Bjarts í Sumarhúsum að okkar – munum örlög hans; frjáls og sjálfstæður, já – en allslaus og vinasnauður. Ég ætla að segja já þann níunda – ekki af ótta við mögulegar afleiðingar, heldur vegna þess að ég vil ekki skammast mín fyrir að vera Íslendingur.


Í tilefni Alþjóðlega kvennadagsins

Í gær fagnaði heimurinn Alþjóðlega kvennadeginum, en fjölskylda Salapei L. syrgði. Salapei dó um miðjan janúar síðastliðinn vegna þess að hún var ófrísk, fátæk og úr fjarlægu þorpi í Trukana í Keníu þar sem vélknúin farartæki eru ekki á hverju strái og vegir standa varla undir nafni. Næsta heilsugæsla er í 20 kílómetra fjarlægð og næsta sjúkrahús 100 kílómetra í burtu. Nýfætt ungabarn mun nú alast upp móðurlaust. Eiginmaður hennar sagði frá því sem gerðist: Átta tímum eftir að hríðir hófust hjá Salapei gerði hún sér grein fyrir að ekki var allt með felldu og bað eiginmann sinn að fara með sig á sjúkrahúsið. Þau voru fjóra daga á leiðinni í miklum hitum og þjáðust af hungri og þorsta vegna þess að vörubíllinn sem þau ferðuðust með var sífellt að bila. Að lokum tókst þeim að leigja einkabifreið sem kom þeim loks á svæðissjúkrahúsið þar sem læknirinn framkvæmdi keisarauppskurð. Henni blæddi  ákaft. Læknirinn var ágætlega menntaður og ákveðinn í að reyna að  bjarga lífi konunnar en á sjúkrahúsinu var ekki að finna nein lyf til að stöðva blæðingar. Eiginmaðurinn varð því að ganga einn kílómetra í lyfjaverslun til að kaupa lyfin. Salapei var látin þegar hann sneri aftur. Á þessu ári munu nærri 8.000 kenískar konur og stúlkur láta lífið vegna meðgöngu, fæðingar eða eftir fæðingu, samkvæmt heimildum WHO. Þýtt úr Daily Nation.


Indland

Sessunautur minn í fluginu frá London til Naíróbí heitir Richard King og hefur áhugavert starf – hann vinnur að því að koma á friði. Samtökin sem hann tilheyrir heita Concordis International og starfa víða um heim að því að reyna að miðla málum á milli fylkinga þar sem eru vopnuð átök með því að koma á tengslum og umræðu. Hann er á leið til Súdan þar sem hans bíða ærin verkefni.

Undanfarin ár, þegar ég hef farið til bæði Indlands og Kenía í sömu ferð, hef ég yfirleitt flogið fyrst til Bombay, klárað mín mál í Indlandi, flogið frá Bombay til Naíróbí og svo sömu leið til baka í ferðarlok. Í þetta sinn er ódýrara að fljúga til Naíróbí og jafndýrt er á milli Naíróbí og Bombay, sama hvoru megin maður byrjar. Það neikvæða við þessa leið er að á flugvellinum í Naíróbí er langlélegasta aðstaða sem ég hef kynnst til að bíða og tólf tímar þar – mér tekst að vísu að dotta aðeins í stól en samt... Síðan tekur við stutt bið, bæði í millilendingu í Addis Ababa og í Bombay og svo liggur leiðin til Chennai. John tekur á móti mér á flugvellinum, við spjöllum saman á leiðinni á lítið hótel nærri flugvellinum en svo er höfuðið varla búið að snerta koddann þegar...

Daginn eftir flýg ég til Madurai – John er búinn að panta rútumiða fyrir mig til Kodaikanal en eftir allan þennan tíma á ferðalagi get ég ekki hugsað mér að sitja 9 tíma í rútu. Á flugvellinum í Madurai tekur Deenis á móti mér, en hann rekur hjálparsamtök í Madurai og nágrenni. Samtökin reka 11 dagvistarheimili fyrir börn, auk minni verkefna eins og kennslumiðstöðvar o.fl. Þrír sjálfboðaliðanna okkar tóku þátt í einu slíku hjá „tribal“ fólki í þorpi fyrir utan Madurai. Eftir að ég er búinn að henda töskunni inn á herbergi setjumst við niður og förum yfir verkefnið – plúsa og mínusa hans megin og hvað megi betur fara. Nota tímann um daginn til að undirbúa námskeiðið sem ég er að fara að halda í Kodaikanal og ljúka nokkrum óloknum verkefnum. Um kvöldmatarleitið kemur Deenis aftur – við fáum okkur kvöldmat uppi á þaki hótelsins – frábær veðurblíða og þægilegur kvöldandvari. Deenis kemur með sundurliðaða áætlun um hvernig hann myndi gera verkefnið aftur – dag fyrir dag.

Vakna fyrir allar aldir og fer út á rútustöð. Er rétt búinn að missa af einni rútu til Kodaikanal en eftir smá bið kemur leigubílstjóri sem hafði verið að aka fólki frá Kodaikanal á flugvöllinn í Madurai og var að leita að farþegum til baka. Verður úr að ég borga honum 500 rúpíur, sem er þriðjungur að því sem það myndi annars kosta í leigubíl, og er kominn með far til Kodaikanal. Leiðin upp í fjöllin er gríðarlega falleg. Ekið er með hlíðum þöktum þéttum skógi með útsýni á vinstri hönd yfir landið fyrir neðan, á veggjum meðfram veginum sitja apar og tína lýs af hverjum öðrum, íhugulir á svip. Leiðin frá Madurai er ekki löng – um 120 kílómetrar, en tekur um tvo og hálfan tíma. Ég renni inn að Jay hotel rétt fyrir ellefu. Þar taka John og Michael á móti mér, ásamt fimmtán öðrum þátttakendum.

Hálftíma síðar byrjar námskeiðið. Ég þekki ekki nema um helming þátttakendanna – hinn helmingurinn er fólk sem er nýkomið í samtökin okkar, ekki bara frá Tamil Nadu, heldur frá nágrannafylkjunum líka – Andra Pradesh og Karnataka. Ég er að prófa nýtt námskeið sem ég hef ekki haldið áður. Vinnuheitið á því er: „The Humanist Approach to Religion.“ Þegar mér er sagt að það séu tveir kristnir prestar á námskeiðinu, auk jógameistara sem haldið hefur mörg hundruð jóganámskeið, hugsa ég: Þetta verður áhugavert. Reyndar eru indverskir prestar ekki mjög „orthodox“, mér hefur sýnst þeirra andlega grunnur byggjast á indverskri speki, frekar en að vera kristileg tvíhyggja góðs og ills. Námskeiðið er í bland fræðilegt og verklegt – þ.e. verklegi hlutinn felst í að skoða og reyna að framkalla trúarlega reynslu og setja hana í annað samhengi en fólk gerir vanalega – efni sem var nokkuð stúderað í húmanistahreyfingunni í gamla daga.

100_2811

Námskeiðið gengur ótrúlega vel miðað við að þetta er fyrsta sinn sem ég held það og í lokasamantektinni virðast allir vera ánægðir. Reyndar er þetta efni sem, ef það virkar, tekur tíma að gerjast með fólki, þannig að ég þarf að heyra í þátttakendum eftir eina eða tvær vikur. Í lok dags held ég fund með þeim sem voru viðloðandi sjálfboðaliðaverkefnið; Sumathi í Salem, Eelangeran í Thorapadi, Chinnamaruthu og Shanmugan frá Ramanathapuram, auk Michaels og Johns. Förum yfir málin og ræðum það sem betur má fara – þeir stinga m.a. upp á því að dvalið verði lengur á hverjum stað svo að sjálfboðaliðarnir fái almennilega þjálfun í því sem þeir eru að gera. Það er býsna svalt um nóttina sem við gistum þarna – sef alklæddur með rúmábreiðu. Kodaikanal er í 1.800 metra hæð yfir sjávarmáli og á nýlendutímanum fóru Bretar gjarnan þangað yfir heitasta tímann.

Námskeiðinu lýkur um þrjú á sunnudag og þá fer ég ásamt Chinnamaruthu, Shamugam jógameistara og Barathi, sem rekur tímarit í Ramanthapuram,  í almenningsrútu – leiðin liggur til Muthukalathur þar sem Chinnamaruthu rekur stúlknaheimili. Þeir segja mér í upphafi að við verðum komnir upp úr átta en það er ekki fyrr en um miðnætti sem við skrönglumst í bæinn. Chinnamaruthu fer með mig heim til sín – hann og konan hans gista sjálf á heimilinu sem þau reka, þau hafa ekki efni á að ráða vaktmann. Sef ekki mjög vel – fæ loksins að kynnast aðstöðunni sem við bjóðum sjálfboðaliðunum okkar upp á!!! Einhver árans óværa í rúminu held ég, klæjar í annan handlegginn og sef varla nema 3-4 tíma áður en kominn er tími á að fara á fætur. Chinnamaruthu kemur og sækir mig um hálfsjö – meiningin er að hitta stúlkurnar á heimilinu áður en þær fara til skóla. Heimilið er í jaðri bæjarins, virðist hafa verið byggt sem einhvers konar samkomuhús og hafði staðið autt lengi áður en þau hjónin tóku það á leigu. Þau vörðu umtalsverðu fé í að koma því í stand – seldu m.a. alla gullskartgripi konunnar (algeng brúðkaupsgjöf) og reka það enn að stórum hluta með eigin fé. Vinir Indlands styðja fjórar stúlkur þar af samtals fimmtán, sem er mikilvægur stuðningur, en betur má ef duga skal. Eftir að stúlkurnar eru farnar í skóla er mér borinn morgunmatur á pallinum í fordyrinu á húsinu og spjalla við Rexline, konu Chinnamaruthu – hún talar prýðisgóða ensku, en Chinnamaruthu kann bara nokkur orð.

SAM_2489

Þegar komið er undir klukkan ellefu er kominn tími á að halda áfram för minni. Eftir hálftíma í rútu er ég kominn til Parmakudi, þar sem ég hitti Shamugan yfir tesopa áður en ég held áfram til Madurai þar sem ég gisti um nóttina. Morguninn eftir á ég flug til Chennai. John hittir mig á flugvelllinum og við höldum rakleiðis til Spencer Plaza. Þar versla ég sitt lítið af hverju, fer og skoða áprentun á kaffikönnur fyrir Múltikúlti (könnur með lógói Múltikúlti). Verðið er gott en flutningskostnaður mikill, nema það sé í mun meira magni en ég get gengið frá á staðnum. Niðurstaðan er að geyma það fram á sumar og taka einhvern slatta með heim í frakt. Frá Spencer Plaza förum við beint á flugvöllinn þar sem við hittum Michael – fáum okkur kaffi og spjöllum saman áður en ég fer út í flugvélina til Bombay.

 

Látum ekki bölmóðinn ráða - kjósum

Nokkuð hefur borið á því síðustu dag og síðast í morgun að ýmsir, þar með talið fjölmiðlafólk, setji fram efasemdir eins og til hvers sé að vera að kjósa á stjórnlagaþing – alþingi þurfi hvort sem er að samþykkja stjórnarskrá og að alþingi muni ekki hleypa neinum róttækum breytingum í gegn. Um þetta er tvennt að segja: Í fyrsta lagi er það ekki alþingi eitt sem ræður þessu, forsetinn verður að skrifa undir og ef alþingi gerir miklar breytingar við drög að stjórnarskrá sem sett eru fram af stjórnlagaþingi með sterkt umboð frá almenningi, hef ég fulla trú á að hann neiti að skrifa undir og leggi málið í dóm þjóðarinnar. Í öðru lagi er úrtölufólkið að hafa áhrif á þátttökuna með þessu og þar með að draga úr möguleikunum á að stjórnlagaþing hafi sterkt umboð.

Samkvæmt núverandi stjórnarskrá höfum við enga aðra leið til þess að koma breytingum í gegn og úrtölufólkið leggur ekki til aðrar lausnir. Leggjumst því öll á eitt: Látum ekki bölmóðinn ráða - kjósum og gefum stjórnlagaþingi öflugt umboð.

Nokkrir stafir um stjórnlagaþing

Í umræðu um væntanlegt stjórnlagaþing er gjarnan fullyrt að tíminn sem því er ætlað að starfa, tveir til fjórir mánuðir, sé of naumt skammtaður. Það er ákveðinn misskilningur sem fylgir þessari skoðun – eins og gert sé ráð fyrir að stjórnlagaþingmenn þurfi og ætli sér fyrst að fara að hugsa um þessi mál þegar þeir setjast á þingið. Á meðal þeirra sem bjóða sig fram er fólk sem hefur hugsað um þessi mál svo árum og áratugum skiptir og hefur skýrar hugmyndir um hvað það vill sjá inni í nýrri stjórnarskrá. Nýtt stjórnlagaþing þarf fyrst og fremst að komast að samkomulagi og stilla saman hugmyndir og skoðanir þátttakenda, sem munu flestir vita hverju þeir vilja koma á framfæri. Búið er að vinna mesta vinnuna nú þegar og ætti tíminn því að vera nægur.

Stjórnlagaþing getur lagt stjórnarskrárdrög sín í þjóðaratkvæðagreiðslu áður en alþingi tekur þau til meðferðar og myndi afgerandi niðurstaða úr henni gefa þinginu skýr skilaboð – með forseta sem hefur sýnt að hann er óhræddur við að beita málskotsréttinum myndi þingið varla hreyfa mikið við stjórnarskrá sem hefur almennan stuðning þjóðarinnar. Æskilegt væri að gefa almenningi kost á, ekki aðeins að kjósa um stjórnarskrána, heldur jafnframt um einstaka liði hennar. Gallinn við íslenskt lýðræði hefur gjarnan verið að í kosningum, t.d. til alþingis, hafa kjósendur ekki átt kost á að gefa mjög skýr skilaboð með atkvæðum sínum. Þeir kjósa flokk út á einstök mál – en sjaldnast öll mál viðkomandi flokks. Forystan túlkar síðan niðurstöðuna og setur áherslur eins og henni sýnist – fer í samsteypustjórn þar sem sumt nær inn annað ekki. Niðurstaðan er sú að erfitt er að ráða í hver raunverulegur vilji kjósenda er, sem grefur undan lýðræðinu. Ef einstakir liðir stjórnarskrárinnar eru bornir undir almenning í þjóðaratkvæðagreiðslu, ekki hvert smáatriði, heldur t.d. stærri flokkar eins og mannréttindakaflinn, aðskilnaður ríkis og kirkju, ný skilgreining á forsetaembættinu og aðskilnaði framkvæmda- og löggjafarvalds – fær almenningur möguleika á að gefa skýr skilaboð með atkvæðum sínum í þessu mikilvæga máli.

Mannréttindi

Í áherslum mínum í framboði til stjórnlagaþings set ég mannréttindi sem mikilvægasta þáttinn. Í sjöunda kafla stjórnarskrárinnar er ágætis upptalning á mannréttindum, en skortir á nánari skilgreiningar. Þar vantar t.d. grein um pólitíska mismunum, sem útilokar mismunandi vægi atkvæða – svo eitthvað sé nefnt. Mannréttindi eiga að mínu mati að vera hryggjarstykkið í nýrri stjórnarskrá – þau hafa forgang gagnvart öðrum málum, hvort sem það er fullveldi, hlutverk forseta eða önnur atriði – þau síðarnefndu eru undirskipuð gagnvart mannréttindum. Þannig hafi mannréttindakafli eða mannréttindakaflar stjórnarskrárinnar svipaðan sess innan stjórnarskrárinnar og stjórnarskrá gagnvart lögum: Engin lög standast ef þau eru í andstöðu við stjórnarskrá og ekki er hægt að setja neitt inn í stjórnarskrá sem er í andstöðu við mannréttindi. Þannig er t.d. ekki hægt að krefjast aukins meirihluta í almennum kosningum um mál sem snerta fullveldi – eins og sumir frambjóðendur hafa tæpt á. Aukin meirihluti þýðir í raun misvægi atkvæði, sem er mannréttindabrot. Þannig væri líka útilokað að vera með ríkisrekna þjóðkirkju – þar með ríkir ekki raunverulegt trúfrelsi eins og kveðið er á um í 65. grein, 6.  kafla.

 

Réttindi fólks gagnvart lögreglu og dómsvaldi verði tryggð

Í flestum ef ekki öllum samfélögum í dag er hluti af skilgreiningunni á ríki sú að það sé eini aðilinn sem hefur rétt á beitingu ofbeldis innan sinna landamæra. Þannig liggur ofbeldishótun að baki öllu laga- og reglugerðargangvirki ríkisins. Ef við borgum ekki skattana, ef við brjótum umferðareglur eða önnur lög landsins getur ríkið beitt okkur ofbeldi – tekið af okkur fé, eignir eða frelsi okkar. Þegnar hafa ekki þennan rétt – þeir verða að leita réttar síns í gegnum stofnanir ríkisins. Þetta ofbeldi er réttlætt með því að það sé nauðsynlegt til að halda ríkinu saman og koma í veg fyrir upplausn þess. Þessi réttur ríkisins til ofbeldis er þó yfirleitt nokkrum takmörkunum háður. Þannig þarf dómsvaldið alla jafnan að hafa milligöngu um beitingu ofbeldisins, fólk er talið saklaust þar til sekt hefur verið sönnun og hafi fólk hreina samvisku á að ekki að þurfa að eiga það á hættu að verða beitt ofbeldi með því að það sé tekið til yfirheyrslu eða frelsi þess takmarkað á annan hátt. Lögreglan þarf að hafa rökstuddan grun um afbrot til þess að beita slíku ofbeldi. Á dögum Rögnu Árnadóttur í sæti dómsmálaráðherra voru lögð drög að því að breyta því fyrirkomulagi, með því að leyfa forvirkar rannsóknarheimildir, en sem betur fer hafa þau áform verið lögð til hliðar – a.m.k. að sinni.

Til staðar er tilhneiging í öllum stofnunum til að reyna að efla völd sín og áhrif og þ.a.l. túlka raunveruleikann þannig að sú túlkun styðji við slíkt. Þannig er t.d. hentugt að tala um aukningu glæpa í tengslum við vændi þegar hegðun sem var eitt sinn lögleg er gerð ólögleg. Það þarf ekki að vera um neina breytingu á atferli að ræða – þvert á móti eru líkur á að tíðni slíks atferlis hafi minnkað, en samkvæmt tölum hefur þá glæpatíðnin aukist. Það að ákveðin bifhjólasamtök ákveði að ganga til liðs við erlend bifhjólasamtök sem hafa illt orð á sér þýðir í orðræðu lögreglunnar að skipulögð glæpastarfsemi sé að festa rætur sínar hér – án þess að nokkuð hafi endilega breyst í starfsemi áðurnefndra bifhjólasamtaka eða að einhverjir hafi bæst í þeirra hóp erlendis frá.

Þessi orðræða er ekki ósvipuð orðræðunni í tengslum við hryðjuverkaógn og öryggismál. Á undanförnum árum er búið að ganga langt, bæði í Bretlandi og Bandaríkjunum, í að veita lögreglu og öryggisþjónustu víðtækari heimildir og völd sem skerða persónulegt frelsi og mannréttindi þegnanna. Í Bretlandi var lífi fólks gjörbylt vegna atburða sem vissulega voru hræðilegir, en til að setja hlutina í samhengi þá dóu í hryðjuverkaárásinni jafn margir og deyja á tveimur dögum í umferðarslysum í Bretlandi. Á Spáni var tekin ákvörðun um að láta hryðjuverkaárásirnar sem urðu á Spáni um svipað leyti ekki verða til að stjórna lífsháttum fólks – túlkunin var sú að slíkt bæri vott um sigur hryðjuverkamannanna.

Eins og áður segir er það tilhneiging stofnana til þess að efla völd sín og áhrif. Það er hins vegar hlutverk stjórnmálamanna að dansa ekki eins og dáleiddar hænur eftir orðræðu þeirra og lepja hana upp gagnrýnislaust. Stjórnarskrá sem tekur af skarið með mannréttindakafla með skýrum ákvæðum sem tryggja mannhelgi og lágmarkar ofbeldi ríkisvaldsins hjálpar til þess.

 

Næsta síða »

Höfundur

Kjartan Jónsson
Kjartan Jónsson
Höfundur starfar við íslenskukennslu og þýðingar. Auk þess stundar hann ýmis félagsstörf, sjá multikulti.is

Nýjustu myndir

  • DSC00594
  • DSCN2508
  • ...img_0395
  • ...dsc02790
  • ...dsc02765

Heimsóknir

Flettingar

  • Í dag (19.3.): 0
  • Sl. sólarhring:
  • Sl. viku: 1
  • Frá upphafi: 0

Annað

  • Innlit í dag: 0
  • Innlit sl. viku: 1
  • Gestir í dag: 0
  • IP-tölur í dag: 0

Uppfært á 3 mín. fresti.
Skýringar

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband