Nokkrir stafir um stjórnlagaþing

Í umræðu um væntanlegt stjórnlagaþing er gjarnan fullyrt að tíminn sem því er ætlað að starfa, tveir til fjórir mánuðir, sé of naumt skammtaður. Það er ákveðinn misskilningur sem fylgir þessari skoðun – eins og gert sé ráð fyrir að stjórnlagaþingmenn þurfi og ætli sér fyrst að fara að hugsa um þessi mál þegar þeir setjast á þingið. Á meðal þeirra sem bjóða sig fram er fólk sem hefur hugsað um þessi mál svo árum og áratugum skiptir og hefur skýrar hugmyndir um hvað það vill sjá inni í nýrri stjórnarskrá. Nýtt stjórnlagaþing þarf fyrst og fremst að komast að samkomulagi og stilla saman hugmyndir og skoðanir þátttakenda, sem munu flestir vita hverju þeir vilja koma á framfæri. Búið er að vinna mesta vinnuna nú þegar og ætti tíminn því að vera nægur.

Stjórnlagaþing getur lagt stjórnarskrárdrög sín í þjóðaratkvæðagreiðslu áður en alþingi tekur þau til meðferðar og myndi afgerandi niðurstaða úr henni gefa þinginu skýr skilaboð – með forseta sem hefur sýnt að hann er óhræddur við að beita málskotsréttinum myndi þingið varla hreyfa mikið við stjórnarskrá sem hefur almennan stuðning þjóðarinnar. Æskilegt væri að gefa almenningi kost á, ekki aðeins að kjósa um stjórnarskrána, heldur jafnframt um einstaka liði hennar. Gallinn við íslenskt lýðræði hefur gjarnan verið að í kosningum, t.d. til alþingis, hafa kjósendur ekki átt kost á að gefa mjög skýr skilaboð með atkvæðum sínum. Þeir kjósa flokk út á einstök mál – en sjaldnast öll mál viðkomandi flokks. Forystan túlkar síðan niðurstöðuna og setur áherslur eins og henni sýnist – fer í samsteypustjórn þar sem sumt nær inn annað ekki. Niðurstaðan er sú að erfitt er að ráða í hver raunverulegur vilji kjósenda er, sem grefur undan lýðræðinu. Ef einstakir liðir stjórnarskrárinnar eru bornir undir almenning í þjóðaratkvæðagreiðslu, ekki hvert smáatriði, heldur t.d. stærri flokkar eins og mannréttindakaflinn, aðskilnaður ríkis og kirkju, ný skilgreining á forsetaembættinu og aðskilnaði framkvæmda- og löggjafarvalds – fær almenningur möguleika á að gefa skýr skilaboð með atkvæðum sínum í þessu mikilvæga máli.